کنش‌پریشی یا آپراکسی

پزشک. ساحل فرخی
۱۴۰۳/۰۷/۰۱
کلینیک بالین

علائم آپراکسی بسته به شدت آسیب و ناحیه آسیب دیده مغز متفاوت است

کنش‌پریشی یا آپراکسی

(Apraxia) اختلال پیچیده‌ای است که بر توانایی فرد در برنامه‌ریزی و اجرای حرکات ارادی، به ویژه حرکات مربوط به گفتار، تأثیر می‌گذارد. به عبارت ساده‌تر، افراد مبتلا به آپراکسی می‌دانند که می‌خواهند چه بگویند اما در هماهنگی عضلات دهان، لب‌ها، زبان و حنجره برای تولید صداهای صحیح با مشکل مواجه می‌شوند. این اختلال می‌تواند در کودکان و بزرگسالان به دلایل مختلفی از جمله آسیب‌های مغزی، سکته مغزی یا دلایل ناشناخته رخ دهد.

آپراکسی یک اختلال عصبی است که بر توانایی فرد در برنامه‌ریزی و اجرای حرکات ارادی تأثیر می‌گذارد. این اختلال می‌تواند در نتیجه آسیب به بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل حرکت هستند، رخ دهد. علائم آپراکسی بسته به شدت آسیب و ناحیه آسیب دیده مغز متفاوت است، اما برخی از علائم شایع آن عبارتند از:

علائم عمومی آپراکسی:

مشکل در انجام حرکات هدفمند: فرد مبتلا به آپراکسی ممکن است در انجام حرکات ساده مانند برداشتن یک لیوان یا بستن دکمه لباس مشکل داشته باشد.
مشکل در صحبت کردن: اختلال در تلفظ کلمات، کندی گفتار و استفاده از جملات کوتاه و ساده از علائم شایع آپراکسی در گفتار است.
مشکل در نوشتن: فرد مبتلا به آپراکسی ممکن است در نوشتن حروف، کلمات و جملات با مشکل مواجه شود.
مشکل در بلع: در برخی موارد، آپراکسی می‌تواند بر توانایی فرد در بلع تأثیر بگذارد.
مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره: فرد مبتلا به آپراکسی ممکن است در انجام فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، شانه زدن مو و مسواک زدن دندان‌ها با مشکل مواجه شود.
تغییرات در حالت چهره: فرد مبتلا به آپراکسی ممکن است در کنترل عضلات صورت خود مشکل داشته باشد و در نتیجه حالت چهره او غیرعادی به نظر برسد.

علائم خاص بر اساس نوع آپراکسی:

آپراکسی ایدئوموتور: مشکل در تبدیل یک ایده یا مفهوم به یک برنامه حرکتی مشخص.
آپراکسی دستوری: مشکل در ترکیب حرکات ساده برای ایجاد یک حرکت پیچیده‌تر.
آپراکسی مفهومی: مشکل در درک و استفاده از ابزارها و اشیاء.

علائم آپراکسی در کودکان:

تأخیر در بیان اولین کلمات
فقط قادر به تولید انواع کمی از صداها هستند
بخش ها یا صداها را به ترتیب درست استفاده نمی کنند
گفتن یک کلمه به روش های مختلف
مکث طولانی در بین صداها یا مشکل در حرکت بین صداها و بخشهای کلمات

توجه: علائم آپراکسی ممکن است با سایر اختلالات عصبی اشتباه گرفته شود. بنابراین، تشخیص دقیق توسط پزشک متخصص مغز و اعصاب ضروری است.

طبقه‌بندی کلی آپراکسی‌ها

آپراکسی‌ها را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی طبقه‌بندی کرد. این طبقه‌بندی‌ها به متخصصان کمک می‌کنند تا نوع دقیق آپراکسی را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب را انتخاب کنند. در ادامه به برخی از رایج‌ترین طبقه‌بندی‌های آپراکسی می‌پردازیم:

طبقه‌بندی بر اساس نوع حرکت

آپراکسی اندام: این نوع آپراکسی بر توانایی فرد در انجام حرکات دقیق و هدفمند با دست و پا تأثیر می‌گذارد.
آپراکسی بوکوفاسیال: این نوع آپراکسی بر حرکات دهان و صورت تأثیر می‌گذارد و می‌تواند در گفتار، بلع و بیان احساسات با چهره‌ مشکل ایجاد کند.
آپراکسی نوشتاری: این نوع آپراکسی بر توانایی فرد در نوشتن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند در شکل‌دهی حروف و کلمات مشکل ایجاد کند.
آپراکسی ساختاری: این نوع آپراکسی بر توانایی فرد در ساختن اشیاء با استفاده از بلوک‌ها یا سایر مواد تأثیر می‌گذارد.
آپراکسی چشمی-حرکتی: این نوع آپراکسی بر کنترل حرکات چشم تأثیر می‌گذارد.

طبقه‌بندی بر اساس سطح پردازش

آپراکسی ایدئوموتور: در این نوع آپراکسی، فرد مشکل در تبدیل یک ایده یا مفهوم به یک برنامه حرکتی مشخص دارد.
آپراکسی دستوری (سینتاکسی): در این نوع آپراکسی، مشکل در ترکیب حرکات ساده برای ایجاد یک حرکت پیچیده‌تر است.
آپراکسی مفهومی: در این نوع آپراکسی، فرد مشکل در درک و استفاده از ابزارها و اشیاء دارد.

طبقه‌بندی دیگر

آپراکسی اکتسابی: این نوع آپراکسی در اثر آسیب به مغز در طول زندگی ایجاد می‌شود، مانند سکته مغزی یا تروما.
آپراکسی رشدی: این نوع آپراکسی در دوران کودکی و معمولاً همراه با سایر اختلالات رشد ایجاد می‌شود.

نکته مهم: این طبقه‌بندی‌ها صرفاً برای درک بهتر آپراکسی است و ممکن است در افراد مختلف، ترکیبی از این انواع دیده شود. تشخیص دقیق نوع آپراکسی نیازمند ارزیابی‌های تخصصی توسط متخصصان مغز و اعصاب و گفتاردرمان است.

عوامل موثر در طبقه‌بندی آپراکسی:

محل آسیب در مغز: آسیب به نواحی مختلف مغز می‌تواند انواع مختلفی از آپراکسی را ایجاد کند.
شدت آسیب: شدت آسیب به مغز نیز بر نوع و شدت آپراکسی تأثیر می‌گذارد.
سن بیمار: سن بیمار در هنگام بروز آسیب مغزی می‌تواند بر نوع آپراکسی و روند بهبودی تأثیرگذار باشد.

چرا طبقه‌بندی آپراکسی مهم است؟

تشخیص دقیق: طبقه‌بندی دقیق به متخصصان کمک می‌کند تا نوع آپراکسی را تشخیص داده و برنامه درمانی مناسب را انتخاب کنند.
برنامه‌ریزی درمان: با شناخت نوع آپراکسی، می‌توان تمرینات درمانی هدفمندتری را برای بهبود مهارت‌های فرد طراحی کرد.
پیش‌بینی بهبودی: طبقه‌بندی آپراکسی می‌تواند به پیش‌بینی روند بهبودی فرد کمک کند.

در نهایت، مهم است بدانیم که هر فرد مبتلا به آپراکسی منحصر به فرد است و برنامه درمانی وی باید بر اساس نیازهای فردی او تنظیم شود.

اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم آپراکسی را دارید، حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید

انواع خاص آپراکسی

علاوه بر این تقسیم‌بندی کلی، انواع خاص دیگری از آپراکسی نیز وجود دارد که هر کدام با ویژگی‌های منحصر به فرد خود شناخته می‌شوند:

آپراکسی بوکال: این نوع آپراکسی بر حرکات دهان و صورت تأثیر می‌گذارد و می‌تواند در صحبت کردن، غذا خوردن و بلعیدن مشکل ایجاد کند.
آپراکسی اندام: این نوع آپراکسی بر حرکات دست و پا تأثیر می‌گذارد و می‌تواند در انجام فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن و راه رفتن مشکل ایجاد کند.
آپراکسی نوشتاری: این نوع آپراکسی بر توانایی فرد در نوشتن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند در شکل‌دهی حروف و کلمات مشکل ایجاد کند.
آپراکسی ساختاری: این نوع آپراکسی بر توانایی فرد در ساختن اشیاء با استفاده از بلوک‌ها یا سایر مواد تأثیر می‌گذارد.
آپراکسی چشمی-حرکتی: این نوع آپراکسی بر کنترل حرکات چشم تأثیر می‌گذارد.

علل اصلی آپراکسی عبارتند از:

سکته مغزی: یکی از شایع‌ترین علل آپراکسی است. زمانی که بخشی از مغز به دلیل لخته شدن خون یا پارگی رگ خون رسانی آن قطع شود، می‌تواند به مناطق کنترل‌کننده حرکت آسیب برساند.
تروماهای مغزی: ضربه شدید به سر، مانند تصادف یا سقوط، می‌تواند باعث آسیب به سلول‌های عصبی و ارتباطات بین آن‌ها شود و در نتیجه به بروز آپراکسی منجر شود.
تومورهای مغزی: رشد تومور در نواحی مغزی مسئول کنترل حرکت می‌تواند به اختلال در عملکرد این نواحی و بروز آپراکسی منجر شود.
بیماری‌های تخریبی مغز: بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون و بیماری هانتینگتون می‌توانند به تدریج به سلول‌های عصبی آسیب رسانده و باعث بروز آپراکسی شوند.
نقص‌های مادرزادی: در برخی موارد، آپراکسی ممکن است در اثر نقص‌های مادرزادی در ساختار مغز یا اختلالات ژنتیکی ایجاد شود.

عوامل دیگری که ممکن است در بروز آپراکسی نقش داشته باشند عبارتند از:

عفونت‌های مغزی: برخی عفونت‌های مغزی می‌توانند به بافت مغز آسیب رسانده و باعث بروز آپراکسی شوند.
مسمومیت با مواد شیمیایی: تماس با برخی مواد شیمیایی سمی می‌تواند به سلول‌های عصبی آسیب رسانده و باعث بروز آپراکسی شود.
کمبودهای تغذیه‌ای: کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند بر عملکرد مغز تأثیر گذاشته و باعث بروز آپراکسی شود.

توجه: علت دقیق آپراکسی در هر فرد ممکن است متفاوت باشد و تشخیص دقیق آن نیاز به بررسی‌های پزشکی کامل دارد.

اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم آپراکسی را دارید، حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

تشخیص آپراکسی

برای تشخیص آپراکسی، متخصصان از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که شامل موارد زیر است:

معاینه فیزیکی: پزشک متخصص مغز و اعصاب با بررسی حرکات بدن، توانایی صحبت کردن، بلعیدن و نوشتن، به ارزیابی علائم آپراکسی می‌پردازد.
آزمایش‌های تصویربرداری: مانند MRI و CT اسکن برای بررسی ساختار مغز و تشخیص هرگونه آسیب یا ناهنجاری.
آزمایش‌های عصبی: برای ارزیابی عملکرد اعصاب و عضلات.
ارزیابی گفتاردرمانی: گفتاردرمانگر با انجام ارزیابی‌های دقیق از توانایی‌های زبانی و گفتاری فرد، به تشخیص آپراکسی کمک می‌کند.

ابزارهای تشخیصی

پرسشنامه‌ها و چک‌لیست‌ها: برای جمع‌آوری اطلاعات در مورد علائم و مشکلات بیمار.
آزمون‌های استاندارد شده: برای مقایسه عملکرد بیمار با افراد همسن و سالم.
مشاهده مستقیم: مشاهده مستقیم رفتار بیمار در موقعیت‌های مختلف برای ارزیابی مهارت‌های او.

چه متخصصانی در تشخیص آپراکسی نقش دارند؟

پزشک متخصص مغز و اعصاب: برای تشخیص علت زمینه‌ای آپراکسی و بررسی وضعیت کلی مغز.
گفتاردرمانگر: برای ارزیابی توانایی‌های زبانی و گفتاری و طراحی برنامه درمانی.
کاردرمانگر: برای ارزیابی مهارت‌های حرکتی و طراحی تمرینات برای بهبود عملکرد.

تشخیص افتراقی

در تشخیص آپراکسی، باید اختلالات دیگری را که علائم مشابهی دارند، مانند دیس‌آرتریا، آفازی و دیسلکسیا، مد نظر قرار داد.

توجه : تشخیص آپراکسی یک فرآیند پیچیده است و نیازمند همکاری بین متخصصان مختلف است. اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم آپراکسی را دارید، حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

روش‌های درمانی رایج برای آپراکسی

گفتاردرمانی: این روش درمانی یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان آپراکسی است. گفتاردرمانگران با استفاده از تکنیک‌های مختلف، به افراد مبتلا به آپراکسی کمک می‌کنند تا:
- تلفظ کلمات را بهبود بخشند: تمرینات تلفظی و آواشناسی برای تقویت عضلات دهان و بهبود کنترل بر آن‌ها انجام می‌شود.
- مهارت‌های زبانی را تقویت کنند: تمرینات ساخت جمله، گسترش دایره لغات و بهبود درک مطلب به فرد کمک می‌کند تا بهتر ارتباط برقرار کند.
- مهارت‌های گفتاری را در موقعیت‌های مختلف بهبود بخشند: تمرینات در شرایط مختلف، مانند مکالمه‌های روزمره، ارائه سخنرانی و خواندن، به فرد کمک می‌کند تا اعتماد به نفس خود را افزایش دهد.
کاردرمانی: کاردرمانگران با استفاده از تمرینات هدفمند، به افراد مبتلا به آپراکسی کمک می‌کنند تا:
- مهارت‌های حرکتی دست و انگشتان را بهبود بخشند: تمریناتی مانند بازی با اسباب‌بازی‌ها، ساختن اشیا با لگو و نوشتن، به تقویت عضلات دست و انگشتان و بهبود هماهنگی چشم و دست کمک می‌کند.
- فعالیت‌های روزمره را به صورت مستقل انجام دهند: تمریناتی برای بهبود مهارت‌های خودیاری مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و شستن دست‌ها طراحی می‌شود.
- مهارت‌های حرکتی درشت را تقویت کنند: تمریناتی مانند راه رفتن، دویدن و پریدن برای بهبود تعادل و هماهنگی بدن انجام می‌شود.
دارودرمانی: در برخی موارد، داروهایی برای کنترل علائم همراه با آپراکسی، مانند اسپاسم عضلانی یا لرزش، تجویز می‌شود. این داروها معمولاً به تنهایی برای درمان آپراکسی کافی نیستند و به عنوان مکمل سایر درمان‌ها استفاده می‌شوند.
جراحی: در موارد بسیار خاص و زمانی که علت آپراکسی یک تومور مغزی یا ضایعه قابل جراحی باشد، ممکن است جراحی انجام شود.

اهداف کلی درمان آپراکسی:

بهبود توانایی ارتباط برقرار کردن
افزایش استقلال در انجام فعالیت‌های روزمره
بهبود کیفیت زندگی فرد

عوامل موثر در موفقیت درمان:

شدت آپراکسی: شدت آپراکسی و میزان آسیب مغزی بر مدت زمان و موفقیت درمان تأثیرگذار است.
نوع آپراکسی: نوع آپراکسی و ناحیه آسیب دیده مغز نیز بر انتخاب روش درمانی تأثیرگذار است.
همکاری بیمار: همکاری بیمار و انگیزه وی برای انجام تمرینات درمانی، نقش بسیار مهمی در موفقیت درمان دارد.
تیم درمانی: همکاری بین متخصصان مختلف مانند پزشک، گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و روانشناس، می‌تواند به بهبود نتایج درمان کمک کند.